Avangart sanatın günümüzdeki durumu, özünde ne olup olmadığı zaman zaman hepimizin kafasını kurcalayan bir soru olagelmiştir. Özellikle de insanlığın yaşadığı trajediler odalarımıza artık bir “tık”la kolayca taşınır ve her şey alabildiğine görünür ama bir o kadar erişilmez hale gelmişken, çağdaş sanat ya da avangart mevcut duruma dair fazladan ne söyleyebilir sorusu kimi zaman ağır basar. Enrique Vila-Matas da kendine defalarca aynı soruları yöneltmiş, öte yandan “çivisi çıkmış dünyada” sanatın ve edebiyatın hâlâ sağlam adımlar atabileceğine kanaat getirmiş bir yazar. Kassel’de Mantık Aramak’ta bu kanaatini hayli sıra dışı bir yöntemle dile getiriyor: 

Yazar, Kassel’de beş yılda bir düzenlenen geniş katılımlı Documenta sergisine davet edilmiştir. Davetin yapılışındaki ve içeriğindeki mantıksızlığa ve kendisini şehirde bekleyen absürt olaylar silsilesine rağmen sergi boyunca gördüğü eserlerden hareketle, yapboz parçalarını birleştirircesine açmazlarına yanıt aramaya ve bir “mantık” kurgulamaya girişecektir. Vila-Matas, bu uzun “müze gezisini” kusursuz ve mizah dolu bir olay örgüsüyle aktarırken, sayfaların arasından bize Oscar Wilde’ın “Sanatçı Olarak Eleştirmen”i kılığında göz kırpmayı da ihmal etmez. Bu esnada sadece gerçekle kurmacanın değil, aynı zamanda sanatla hayatın da iç içe geçtiğine tanık oluruz. Çağdaş sanatçının, onun eserine tanıklık eden kurmaca yazarın, yazarın deneyimini paylaşan okurun, hepimizin bir bütünün parçaları olduğumuza... Documenta’nın küratörü Carolyn Christov-Bakargiev’in 2012 tarihli serginin açılış konuşmasında belirttiğine benzerlikle, belki de okunmak üzere değil topyekûn “deneyimlenmek üzere” kaleme alınmış bir kitaptır bu. Elimizde tuttuğumuz edebiyatçının, eleştirmenin, çağdaş sanatçının ve okurun birlikte deneyimlemesi için tasarlanmış, uçurumun tepesinden kadim maviliğe bakış atan büyük, beyaz bir volkanik kayadır belki de.

Vila-Matas’la birlikte Kassel sokaklarında Documenta sergisini gezerken, Pierre Huyghe’nin Untilled, Susan Philipsz’in Study for Strings, William Kentridge’in The Refusal of Time ve Janet Cardiff ile Georges Bures Miller’ın Forest (for a thousands years) işleri bizi derinlemesine etkileyecek eserlerden bazıları... 

Modern toplum miadını doldurmuş çarklarıyla bambaşka bir çağın üstüne devrilirken, geride kalan hurda yığınının her köşe başında, yaşadığımız her karış toprakta karşımıza çıktığını anımsayacağız^[1]. En yakın mesafeyi dipsiz bir kuyuya çevirip^[2] uzaklaştıran soyut kimlik uçurumları, propagandanın dağları, aşılması gereken somut gerçekler olarak önümüzde dururken, ikiyüzlülükler diyarında birer sürgün, göçmen olduğumuzu hissedeceğiz bir kez daha. Ve gerçek bir sürgünün ölüme giderken bestelediği müziği dinleyip^[3] görünmez bir esintinin çekimine kapılacağız^[4]. Bu görünmez çekim, sanal heyulanın, kaosun kısa süreliğine hız kestiği anlık bir estetik haz sunacak. Bin yıllık ormanda^[5] kayıplarımızın sesiyle ürperirken Nietzsche’den Dalí’ye büyük işbirlikçiler korosuyla gizli bir suç ortaklığına davet edileceğiz.

Sanat, insan, umut sözcükleri arasındaki aşılamaz mesafeyi kısaltacak bir şey varsa o da şüphesiz bu kadim suç ortaklığı.